خداوند حکیم بر خلاف مقتضاى حکمت ، عمل نمى کند و وسایلى نظیر دعا نیز نمى توانند حکمتش را تغییر بدهند، با این دو مقدمه ، ممکن است کسى گمان کند که آنچه بنده از خدا طلب مى کند از دو حال خارج نیست :

- یا مصلحتى ندارد که خداوند آن را انجام نخواهد داد.

- یا مصلحت دارد که حتما انجام خواهد داد اگر چه بنده آن را تقاضا نکند.

پس دعا در این میان چه نقشى دارد؟

در پاسخ باید گفت که تاثیر دعا بسیار است : ازجمله :الف - ممکن است آنچه مصلحت گردیده و ذات اقدس الهى آن را انجام خواهد داد،

بعد از دعا مصلحت شده باشد، یعنى اگر بنده آن را طلب کند، فعلش مصلحت خواهد داشت در غیر این صورت خیر، پس تا نخواهى انجام نخواهد شد.

ب - دعا خودش ذاتا عبادت است و مطلوب حق مى باشد که بندگان از این طریق ، خشوع و فقر خود را ابراز مى دارند چنانچه فرمود:

                                             و ما خلقت الجن و الانس الا لیعبدون 

یعنى : جنها و انسانها را خلق نکردم مگر اینکه بنده من باشند( یعنى کمال این دو موجود در این است که بندگان مرا بکنند).

یعنى : جنها و انسانها را خلق نکردم مگر اینکه بنده من باشند( یعنى کمال این دو موجود در این است که بندگان مرا بکنند).

در حدیثى از امام حسین علیه السلام مى‏خوانیم: خداوند مردم را نیافرید مگر براى معرفت و شناختن و چون او را شناختند، او را عبادت مى‏کنند و هر که او را عبادت کند، از بندگى غیر او بى‏نیاز مى‏شود
جنّ، قبل از انسان آفریده شده و داراى تکلیف است. در این آیه نیز نامش قبل از انسان آمده است.

«و ما خلقت الجنّ و الانس»

انسان براى هدفى متعالى آفریده شده که راه رسیدن به آن، عبادت خدا است. البتّه عبادت معناى عام دارد و به هر کار نیکى که با هدف الهى انجام شود، عبادت گفته مى‏شود. سؤال: آیا خداوند به عبادت ما نیازمند است؟
پاسخ: خداوند از هر جهت غنى است، نه تنها از انسان، بلکه از همه هستى بى نیاز است. اگر به ما دستور دادند که منزل خود را رو به آفتاب بسازیم، نباید کسى گمان کند که خورشید به خانه ما نیاز دارد، این ما هستیم که به نور و انرژى آن محتاجیم لازمه‏ى عبادت، معرفت معبود است، پس آفرینش جن و انس براى شناخت حقّ و حرکت در راه خداوند است. «لیعبدون »
انسان در معرض غفلت و نسیان است و باید پیوسته هدفش را به او تذکّر داد. «و ذکّر... ما خلقت الجنّ و الانس...» 

عبادت در لغت به معناى ذلت است و در اصطلاح ، بهترین و زیباترین مظهر تذلل و خشوع در برابر معبود مى باشد. پیامبر اکرم - صلى الله علیه وآله و سلم - فرمود:دعا جان و مغز عبادت است .

از جمله مواعظه خداوند متعال به حضرت عیسى - علیه السلام - این است که فرمود:

 اى عیسى قلبت را در برابر من خوار و ذلیل کن و مرا در خلوتها زیاد به یاد بیاور و بدان که خوشحالى من در این است که با بیم و امید به سوى من بیایى اما مبادا با قلبى مرده چنین کنى ، بلکه باید قلبت زنده و با نشاط باشد.

ج - روایت شده که : دعاى مومن موجب اضافه شدن اعمال نیک و پاداش بردن در قیامت مى شود، همچنانکه به سایر کارهاى حسنه اش ثواب و پاداش ‍مى دهند.

د - مى دانیم که اگر دعا مطابق مصلحت باشد و مصلحت هم در تعجیل ، حتما تعجیل خواهد شد، و اگر مصلحت در تاخیر باشد، اجابت ، تاخیر مى شود.

در این صورت ، فایده دعا این است که هم حاجتش انجام مى پذیرد و هم براى صبرش ، ثواب مى برد. اما اگر اصلا مصلحت نداشته باشد، بلکه داراى مفسده باشد، در این حال ، خود دعا کردنش ثواب دارد و حتى ممکن است موجب دفع ناگواریها از او بشود. دلیل ما روایت ابو سعید خدرى از پیامبر اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - است که فرمود:

اگر مومنى خدا سبحان را بخواند و از او اختلاف خانوادگى یا کار گناه را طلب نکند، خداوند متعال یکى از سه خصلت زیر را به او عطا خواهد فرمود:

- یا در بر آوردن دعایش تعجیل مى کند.

- یا بر آوردن را به تاخیر مى اندازد.

- و یا یک بدى به میزان آنچه طلب کرده را از او دفع مى نماید.

اصحاب گفتند: یا رسول الله پس دعایمان را زیاد کنیم .

فرمود: خدا بیشتر اجابت مى کند و نیز از امیر المؤ منین - علیه السلام - نقل است که فرمود:

ه - گاهى اوقات ، تاخیر اجابت به خاطر مقام و منزلت رفیع بنده نزد خداوند متعال است ، چون شنیدن صداى بنده اش را دوست دارد. در این رابطه جابر بن عبد الله انصارى از پیامبر اکرم - صلى الله علیه و آله و سلم - روایت کرده که فرمود:

اگر بنده اى که محبوب خداست دعا کند، ذات اقدس اله به جبرئیل مى گوید حاجت بنده ام را بدهید ولى آن را به تاخیر بیندازند، چون من دوست دارم همیشه صدایش را بشنوم . و اگر بنده مغضوب حق دعا کند خداوند متعال به جبرئیل مى گوید: اى جبرئیل ! حاجت این بنده ام را بده و در دانش عجله کن ، چون من خوش ندارم صدایش را بشنوم .

برگفته از تفسیر نور- کتاب آیین بندگى و نیایشترجمه : حسین غفارى